ویژگی های گزینش شوندگان(کارگزاران امور حکومتی)

افراد صالح

در این بخش منظور از انسانهای صالح افرادی هستند که صلاحیت های لازم اعتقادی، اخلاقی و تخصصی را برای در اختیار گرفتن یک پست و یا یک شغل حکومتی از نظر معیارهای تعریف شده در دین دارا می باشند.

ارزیابی این واژه نیازمند بررسی تعریفی است که از این صفت در منابع دینی ما آمده است. پیامبر اکرم (ص) در تعریف انسان صالح می فرماید:

علامه الصالح فاربعه: یصفی قلبه و یصلح عمله و یصلح کسبه و یصلح اموره کلها

رسول اکرم (ص) می فرمایند: علامت انسان صالح چهار چیز است: قلب خود را صاف و خالص می گرداند، عمل خود را اصلاح میکند، کسب خود را اصلاح می کند، و کلیه امور خود را اصلاح می گرداند

صاف بودن قلب، درست بودن اعمال، اصلاح کسب، و صالح بودن کلیه امور فرد چهار معیار در صالح بودن فرد است. این چهار شاخصه به نسبت موضوعی که در نظر گرفته می شود مورد بررسی قرار می گیرد.

منظور از صالح بودن یک داوطلب سلامت و صداقت نیات و انگیزه های او برای کار مورد نظر و همچنین سلامت و تناسب داشتن خصوصیات، اعمال، رفتار و ویژگی های او با شغل مورد نظر و ویژگی های مورد نیاز در آن می باشد.

امیرالمؤمنین علی (ع) در مسائل حکومتی برخی را فاقد صلاحیت های لازم در به دست گرفتن مشاغل و مناصب حکومتی میداند و می فرمایند:

و قد علمتم انه لاینبغی ان یکون الوالی علی الفروج والدماء و المغانم و الاحکام و امامه المسلمین البخیل فتکون فی اموالهم نهمته و لا الجاهل فیضلهم بجهله و لا الجافی فیقطعهم بجفائه و لاالخائف للدول فیتخذ قوماً دون قوم و لا المرتضی فی الحکم فیذهب بالحقوق و یقف بها دون المقاطع و لا المعطل للسنه فیهلک الامه

همانا شما دانستید که سازوار نیست بخیل بر ناموس و جان و غنیمت ها و احکام مسلمین، ولایت و رهبری یابد، و امامت مسلمین را عهده دار شود، تا در اموال آنها حریص گردد، و نادان نیز لیاقت رهبری ندارد تا با نادانی خود ملمانان را به گمراهی کشاند، و ستمکار نیز نمی تواند رهبر مردم باشد، که با ستم حق مردم را غصب و عطاهای آنان را قطع کند، ونه کسی که در تقسیم بیت الماس عدالت ندارد زیرا در اموال و ثروت آنان حیف و میل می کند و گروهی را بر گروهی مقدم می دارد، و رشوه خوار در قضاوت نمی تواند امام باشد زیرا که برای داوری با رشوه گرتفن حقوق مردم را پایمال، و حق را به صاحبان آن نمی رساند، و آن کس که سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را ضایع می کند لیاقت رهبری ندارد زیرا که امت اسلامی را به هلاکت می کشاند

صلاحیت های لازم در امور مختلف حکومتی

الف) قدرت و بصیرت ویژگی‌های لازم برای رهبری جامعه

(واذکر عبادنا ابراهیم و اسحاق و یعقوب اولی الایدی و الابصار و انهم عندنا لمن المصطفین الاخیار)

و به خاطر بیاور بندگان ما ابراهیم و اسحاق و یعقوب را، صاحبان دستها (ی نیرومند) و چشمها (ی بینا) و آنها نزد ما از برگزیدگان و نیکانند!

ب) مشروعیت الهی و امانت داری دو شرط لازم در واگذاری مدیریت انسان‌ها و امور اجتماعی آنان

(ان ادوا الی عبادالله انی لکم رسول امین)

(و به آنان گفت): امور بندگاتن خدا را به من واگذارید که من فرستاده امینی برای شما هستم!

ج) توانمندی و امانت داری، دو ویژگی عمومی برای استخدام و بکارگیری افراد در امور مختلف

(قال احداهما یابت استئجره ان خیر من استئجرت القوی الامین)

یکی از آن دو گفت: پدرم او را استخدام کن زیرا بهترین کسی را که می توانی استخدام کنی آن کسی است که قوی و امین باشد

د) وسعت دانش، تجربه و توانمندی جسمی سه شرط لازم در فرماندهی کارهای بزرگ اجرایی

(و قال لهم نبیهم ان الله قد بعث لکم طالوت ملکا قالوا انی یکون له الملک علینا و نحن احق بالملک منه و لم یؤت سعه من المال قال ان الله اصطفاه علیکم و زاده بسطه فی العلم و الجسم و الله یؤتی ملکه من یشاء و الله واسع علیم)

و پیامبرشان به آنها گفت: خداوند طالوت را برای زمامداری شما مبعوث (و انتخاب) کرده ا ست. گفتند: چگونه او بر ما حکومت کند، با اینکه ما از او شایسته تریم، و او ثروت زیادی ندارد؟! گفت: خدا او را بر شما برگزیده، و او را در علم و (قدرت) جسم، و سعت بخشیده است. خداوند، ملکش را به هرکس بخواهد، می بخشد؛ و احسان خداوند، وسیع است؛ (و از لیاقت افراد برای منصب ها) آگاه است.

ویژگی های انسان های صالح

الف) ایمان به خدا و روز قیامت، امر به معروف و نهی از منکر، سرعت در کارهای نیک، از خصوصیت های انسان های صالح است

(یؤمنون بالله و الیوم الآخر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و یسارعون فی الخیرات و اولئک من الصالحین)

ایمان به خدا و روز قیامت می آورند؛ امر به معروف و نهی از منکر می کنند؛ و در انجام کارهای نیک، پیشی می گیرند؛ و آنها از صالحانند

ب) بهترین و پرخیرترین افراد صاحبان ایمان و اعتقاد الهی و انجام دهندگان اعمال صالحه می باشند

(ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خیر البریه)

آنان که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند آنها به حقیقت بهترین اهل عالمند

شاخصه های عمومی در انتخاب کارگزاران دولتی و حکومتی

و توخ منهم اهل التجربه و الحیاء من اهل البیوتات الصالحه و القدم فی الاسلام المتقدمه فانهم اکرم اخلاقاً و اصلح اعراضا و اقل فی المطامع اشرافاً و ابلغ فی عواقب الامور نظرا

کارگزاران دولتی را از میان مردمی با تجربه و باحیا، از خاندان های پاکیزه و با تقوی، که در مسلمانی سابقه درخشانی دارند انتخاب کن، زیرا اخلاق آنان گرامی تر، و آبرویشان محفوظتر، و طمع و روزی شان کمتر، و آینده نگری آنان بیشتر است.

شاخصه های لازم در انتخاب فرماندهان نظامی

فول من جنودک انصحهم فی نفسک لله و لرسوله و لامامک و انقاهم جیبا وافضلهم حلما ممن یبطی عن الغضب و یستریح الی العذر و یرأف بالضعفاء و ینبو علی الاقویاء و ممن لا یثیره العنف و لا یقعد به الضعف

برای فرماندهی سپاه کسی را برگزین که خیرخواهی او برای خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و امام تو بیشتر، و دامن او پاک تر، شکیبایی او برتر باشد، از کسانی که دیر به خشم آید، و عذر پذیتر باشد، و بر ناتوان رحمت آورد، و با قدرتمندان، با قدرت برخورد کند، درشتی او را به تجاوز نکشاند، و ناتوانی او را از حرکت بازندارد.

شاخصه های لازم در انتخاب قاضیان

ثم اختر للحکم بین الناس افضل رعیتک فی نفسک ممن لا تضیق به الامور و لاتمحکه الخصوم و لا یتمادی فی الزله و لا یحصر من الفیء الی الح اذا عرفه و لا تشرف نفسه علی طمع و لا یکتفی بادنی فهم دون اقصاه و اوقفهم فی الشبهات و آخذهم بالحجج و اقلهم تبرما بمراجعه الخصم و اصبرهم علی تکشف الامور و اصرمهم عند اتضاح الحکم ممن لا یزدهیه اطراء و لا یستمیله اغراء و اولئک قلیل

سپس از میان مردم، برترین فرد نزد خود را برای قضاوت انتخاب کن، کسانی که مراجعه فراوان، آنها را به ستوه نیاورد، و برخورد مخالفان با یکدیگر او را خشمناک نسازد، در اشتباهاتش پافشاری نکند، و بازگشت به حق پس از آگاهی برای او دشوار نباشد، طمع را از دل ریشه کن کند، و در شناخت مطالب با تحقیقی اندک رضایت ندهد، و در شبهات از همه با احتیاط تر عمل کند، و در یافتن دلیل اصرار او از همه بیشتر باشد، و در مراجعه پیاپی شاکیان خسته نشود، در کشف امور از همه شکیباتر، و پس از آشکار شدن حقیقت، در فصل خصومت از همه برنده تر باشد، کسی که ستایش فراوان او را فریب ندهد، و چرب زبانی او را منحرف نسازد و چنین کسانی بسیار اندکند

شاخصه های لازم در انتخاب منشیان و دست اندرکاران و تنظیم کنندگان امور

ثم انظر فی حال کتابک فول علی امورک خیرهم و اخصص رسائلک التی تدخل یها مکا یدک و اسرارک باجمعهم لوجوه صالح الاخلاق ممن لاتبصره الکرامه فیجتری بها علیک فی خلاف لک بحضره ملاء و لا تقصر به الغفله عن ایراد مکاتبات عمالک علیک و اصدار جواباتها علی الصواب عنک و فیما یأخذ لک و یعطی منک و لا یضعف عقدا اعتقده لک و یا یعجز عن اطلاق ما عقد علیک و لا یجهل مبلغ قدر نفسه فی الامور فان الجاهل بقدر نفسه یکون بقدر غیره اجهل ثم لا یکن اختیارک ایاهم علی فراستک و استنامتک و حسن الظن منک قال الرجال یتعرضون لفراسات الولاه بتصنعهم و حسن خدمتهم و لیس وراء ذلک من النصیحه و الامانه شیء و لکن اختبرهم بما ولوا للصالحین قبلک فاعمد لاحسنهم کان فی العامه ا ثرا و اعرفهم بالامانه وجها فان ذلک دلیل علی نصیحتک لله و لمن ولیت امره و اجعل لراس کل امر من امورک رأسا منهم لا یقهره کبیرها و لا یتشتت علیه کثیرها و مهما کان فی کتابک من عیب فتغابیت عنه الزمته

سپس در امور نویسندگان و منشیان به درستی بیندیش، و کارهایت را به بهترین آنان واگذار، و نامه های محرمانه، که دربردارنده سیاست ها و اسرار تو است، از میان نویسندگان به کسی اختصاص ده که صالح تر از دیگران باشد، کسی که گرامی داشتن، او را به سرکشی و تجاوز نکشاند تا در حضور دیگران با تو مخالفت کند، و در رساندن نامه کارگزارانت به تو، یا رساندن پاسخ های تو به آنان کوتاهی نکند، و در آنچه برای تو می ستایند یا از طرف تو به آنان تحویل می دهد، فراموش کار نباشد. و در تنظیم هیچ قراردادی سستی نورزد، و در برهم زدن قراردادی که به زبان توست کوتاهی نکند، و منزلت و قدر خویش را بشناسد، همانا آنکه از شناخت قدر خویش عاجز باشد، دز شناخت قدر دیگران جاهل تر است. مبادا در گزینش نویسندگان و منشیان، بر تیزهوشی و اطمینان شخصی و خوش باوری خود تکیه نمایی، زیرا افراد زیرک با ظاهرسازی و خویش خدمتی، نظر زمامداری را به خود جلب می نمایند، که در پس از این ظاهر سازی ها، نه خیرخواهی وجود دارد، و نه از امانت داری نشانی یافت می شود لکن آنها را با خدماتی که برای زمامداران شایسته و پیشین انجام داده اند بیازمای، به کاتبان و نویسندگانی اعتماد داشته باش که در میان مردم آثاری نیکو گذاشته، و به امانت داری از همه مشهورترند، که چنین انتخاب درستی نشان دهنده خیرخواهی تو برای خدا، و مردمی است که حاکم آنانی. برای هر یک از کارهایت سرپرستی برگزین که بزرگی کار بر او چیرگی نیابد، و فراوانی کار او را درمانده نسازند، و بدان که هرگاه در کار نویسندگان و منشیان تو کمبودی و جود داشته باشد که تو بی‌خبر باشی خطرات آن دامنگیر تو خواهد بود

انتخاب یک کارگزار خیانت کار، خیانت به خداوند است

قال علی (علیه السلام): الوفاء لاهل الغدر غدر عندالله و الغدر باهل الغدر وفاء عندالله

حضرت علی (ع) فرمود: وفاداری یا خیانتکاران نزد خدا نوعی خیانت، و خیانت به خیانتکاران نزد خدا وفادرای است

ارزش هر کس به میزان ارزش دانش، تخصص و مهارت اوست

قال (علیه السلام): قیمه کل امری ما یحسنه

فرمود: ارزش هر کس به مقدار دانایی و تخصص اوست

نشانه های انسان ظالم، فاسق و منافق

قال علی (علیه السلام): للظالم من الرجال ثلال علامات: یظلم من فوقه بالمعصیه و من دونه بالغلبه و یظاهر القوم الظلمه

حضرت علی (ع) فرمود: مردم ستمکار را سه نشان است: با سرکشی به ما فوق خود ستم روا دارد، و به زیردستان خود با زور و چیرگی ستم می کند، و ستمکاران را یاری می دهد

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): اما علامه الفاسق فاربعه، اللهو و اللغو و العدوان و البهتان

حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و اله) میفرمیند: علامت های انسان فاسق چهار چیز است: سرگرمی، کار بیهوده، دشمنی و دروغ بستن به دیگران

عنه (صلی الله علیه و آله): للمنافق ثلاثل علامات: اذا حدث کذب، و اذا وعد اخلف، و اذا ائتمن خان

حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) میفرمایند: برای فرد منافق سه ویژگی است: هنگامی که حکایت میکند دروغ می گوید، و هنگامی که وعده میدهد خلف وعده میکند و هنگامی که به او اطمینان میشود خیانت میکند.